Giriş
“İblağ etmek” kavramı sözlükte ulaştırmak, eriştirmek; bir şeyin miktarını tamamlamak: Örneğin; parasını yüz milyon liraya iblağ etmek için çalışıyor. [1]“Tama iblağ etmek” kavramı sözlükte kesirli/küsuratlı bir sayının tam sayıya dönüştürülmesi anlamına gelmektedir.[2] “Yarım” kavramı sözlükte bir bütünün yarısı olan miktar anlamına gelmektedir.[3] “Oran” kavramı sözlükte büyüklük, nicelik, derece bakımından iki şey arasında veya parça ile bütün arasında bulunan bağıntı, nispet, rasyo; iki büyüklük, iki nicelik arasındaki bağıntı “Üçün sekize oranı.”[4] “Kesir” kavramı sözlükte bir birimin bölündüğü eşit parçalardan birini veya birkaçını anlatan sayı “Yarım, üçte bir, yüzde üç birer kesirdir.”[5]
Bu çalışmamızda, iş ve sosyal güvenlik mevzuatında yer alan yükümlülüklerinden hangi durumlarda “kesir” hesaplamalarının yapılıp yapılmayacağı ve kesirlerin tama dönüştürülüp dönüştürülmeyeceği örneklerle değerlendirilecektir.
Bu Makalenin PDF formatına ulaşmak için tıklayınız
Engelli ve Eski Hükümlü Çalıştırmada Hesaplama
4857 sayılı İş Kanunu’nun “engelli ve eski hükümlü çalıştırma zorunluluğu” başlıklı 30’uncu maddesinin birinci ve ikinci fıkralarına göre; işverenler 50 veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde %3 engelli, kamu işyerlerinde %4 engelli ve %2 eski hükümlü işçiyi veya 21.06.1927 tarihli ve 1111 sayılı Askerlik Kanunu veya 16.06.1927 tarihli ve 1076 sayılı Yedek Subaylar ve Yedek Askeri Memurlar Kanunu kapsamına giren ve askerlik hizmetini yaparken 12.04.1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu’nun 21’inci maddesinde sayılan terör olaylarının sebep ve tesiri sonucu malul sayılmayacak şekilde yaralananları meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler.
Aynı il sınırları içinde birden fazla işyeri bulunan işverenin bu kapsamda çalıştırmakla yükümlü olduğu işçi sayısı, toplam işçi sayısına göre hesaplanır. Bu kapsamda çalıştırılacak işçi sayısının tespitinde belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmesine göre çalıştırılan işçiler esas alınır. Kısmi süreli iş sözleşmesine göre çalışanlar, çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülür. Oranın hesaplanmasında yarıma kadar kesirler dikkate alınmaz, yarım ve daha fazla olanlar tama dönüştürülür.
Yurtiçinde İşe Yerleştirme Hizmetleri Hakkında Yönetmeliği’nin “çalıştırılacak engelli ile eski hükümlü veya terörle mücadelede malul sayılmayacak şekilde yaralanan işçi sayısının tespiti” başlıklı 11’inci maddesinin (1) numaralı fıkrasına göre; zorunlu çalıştırılacak engelli, eski hükümlü veya terörle mücadelede malul sayılmayacak şekilde yaralanan işçi sayısının tespitinde belirli veya belirsiz süreli iş sözleşmesine göre çalıştırılan tüm işçiler esas alınır.Kısmi süreli iş sözleşmesine göre çalışanlar çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülür ve işyerindeki tam süreli çalışan işçi sayısına ilave edilir. İşyerinde kısmi süreli olarak çalıştırılan engelli ve eski hükümlü veya terörle mücadelede malul sayılmayacak şekilde yaralanan işçi bulunması halinde bunlar da çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülür ve toplam işçi sayısından düşülür. Oranın hesaplanmasında yarıma kadar kesirler dikkate alınmaz. Yarım ve daha fazla olan kesirler tama dönüştürülür.
Yukarıda yer alan düzenlemede iki oran hesaplaması söz konusudur. Bunlardan birincisi, %2, %3 ve %4 hesaplamaları, ikincisi ise kısmi süreli çalışanların tam süreli çalışmaya dönüştürülmesidir. Her iki durumda da oranın hesaplanmasına yarıma kadar olan kesirler dikkate alınmamakta, fazla olanlar tama dönüştürülmektedir.
Örnek 1: 51 adet işçisi olan A Belediyesi kaç engelli/eski hükümlü/terör mağduru çalıştırmak zorundadır?
| İstihdam şekli | Kamu Sektörü (%) |
| Engelli | 51 x %4 = 2,04 = 2 |
| Eski hükümlü veya askerlik hizmetini yaparken terör olaylarının sebep ve tesiri sonucu malul sayılmayacak şekilde yaralanan |
51 x %2 = 1,02 = 1 |
Bu tabloya göre; 51 işçisi olan A Belediyesi 2 engelli, 1 eski hükümlü/terör mağduru çalıştırmak zorundadır.
Hesaplamada yarım ve daha fazla olanlar tama dönüştürülmesi gerektiğinden 2,04 rakamı 2; 1,02 rakamı 1 olarak dikkate alınmıştır.
Örnek 2: A Belediyesine ait X Ltd. Şti. 45 kişi tam zamanlı, 59 kişi günde 3 saat üzerinden kısmi zamanlı çalışmaktadır. Engelli çalıştırılacak işçi sayısı kaçtır?
İşyerinde kısmi süreli iş sözleşmesine göre çalışanların çalışma süreleri dikkate alınmak suretiyle aylık fiili çalışma saati olan 195 saat üzerinden (haftalık çalışma süresi 7,5 saat x ayda çalışma günü 26 gün = 195 saat) tam süreli çalışmaya dönüştürülerek, işyerinde tam süreli olarak çalışan işçi sayısına ilave edilir. Bu hesaplama sonucunda bulunacak işçi sayısında yarıma kadar olan kesirler dikkate alınmaz. Yarım ve daha fazla olan kesirler tama dönüştürülür.
59 kişi x 3 saat = 177 x 26 gün = 4602 / 195 = 23,6 = 24 (yarım ve üzeri tama iblağ edilir) kişinin daha toplam çalışan sayısına ilave edilmesi gerekir. Bu işyerinde 45 + 24 = 69 kişi üzerinden belirlenen oranda çalıştırılması gereken engelli ve eski hükümlü/terörle mücadelede malul sayılmayacak şekilde yaralanan kontenjanı hesaplanmalıdır.
Kısmi Zamanlı Çalışmada Prim Gün Sayısını Hesaplama
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun “prime esas kazançlar” başlıklı 80’inci maddesinin birinci fıkrasının (h) bendine göre;4’üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalıların (4/1-a=SSK) günlük kazançlarının hesabında esas tutulan gün sayıları, aynı zamanda, bunların prim ödeme gün sayılarını gösterir. Ancak, işveren ve sigortalı arasında kısmî süreli hizmet akdinin yazılı olarak yapılmış olması kaydıyla, ay içerisinde günün bazı saatlerinde çalışan ve çalıştığı saat karşılığında ücret alan sigortalının ay içindeki prim ödeme gün sayısı, ay içindeki toplam çalışma saati süresinin 4857 sayılı Kanuna göre belirlenen haftalık çalışma süresine göre hesaplanan günlük çalışma saatine bölünmesi suretiyle bulunur. Bu şekildeki hesaplamada gün kesirleri bir gün kabul edilir.
Bu düzenlemede, prim ödeme gün sayısı kısmi zamanlı çalışan sigortalının ay içindeki toplam çalışma saati 7,5 saate bölünmek üzere bulunmakta, gün kesri ister yarıma kadar olsun isterse de yarımdan sonra olsun kesir 1 gün kabul edilmektedir.
Örnek 3: Günde 3 saat ayda 26 gün üzerinden çalışan bir kısmi zamanlı çalışan adına B Belediyesi kaç gün üzerinden SGK’ ye prim ödeme gün sayısı bildirir?
Prim ödeme gün sayısı = Aylık çalışma saati süresi / 7,5 saat = (26 x 3) / 7,5 = 10,40 = 11 gün
Staj Yaptırmada Hesaplama
3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nun 18’inci maddesine göre; 10 ve daha fazla personel çalıştıran işletmeler, çalıştırdıkları personel sayısının %5’inden az olmamak üzere mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumu öğrencilerine beceri eğitimi, mesleki ve teknik ortaöğretim okul ve kurumu öğrencilerine staj ve tamamlayıcı eğitim yaptırır. Öğrenci sayısının tespitinde kesirler tam sayıya tamamlanır.
Örnek 4: 101 çalışanı olan C Üniversitesi kaç öğrenciye staj yaptırmalıdır?
(101 x 5) / 100 = 5,05 = 6 öğrenci (kesirler tam sayıya ilave edilmektedir), söz konusu işyerinde staj yapmalıdır.
Peşin Sermaye Değerinde Yaş Hesaplama
Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin “peşin sermaye değerinde yaş hesabı” başlıklı 47’nci maddesine göre; peşin sermaye değerlerinin hesabında, sigortalıların veya hak sahiplerinin gelire girme veya aylık başlangıç tarihindeki yaşları esas alınır. Yaş hesabında 6 aydan küçük yıl kesirleri dikkate alınmaz. 6 ay ve daha fazla yıl kesirleri tam yıl sayılır.
SGK tarafından, 5510 sayılı Kanunun ilgili maddelerinde belirtilen giderlerin, yaş, kesilme veya yeniden bağlanma ya da hak sahipliği nedeniyle sonradan gelir veya aylık bağlanma ihtimalleri ve %5 iskonto oranı dikkate alınarak hesaplanacak tutarı tespit etmek amacıyla peşin sermaye değeri tabloları hazırlanır.
Emzirme ve Cenaze Ödenekleri Hesaplama
5510 sayılı Kanunun 16’ncı maddesine göre; analık sigortasından sigortalı kadına veya sigortalı olmayan karısının doğum yapması nedeniyle sigortalı erkeğe, kendi çalışmalarından dolayı gelir veya aylık alan kadına ya da gelir veya aylık alan erkeğin sigortalı olmayan eşine, her çocuk için yaşaması şartıyla doğum tarihinde geçerli olan ve SGK Yönetim Kurulunca belirlenip Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanı tarafından onaylanan tarife üzerinden emzirme ödeneği verilir.
5510 sayılı Kanunun 37’nci maddesine göre; iş kazası veya meslek hastalığı sonucu veya sürekli iş göremezlik geliri, malullük, vazife malullüğü veya yaşlılık aylığı almakta iken veya kendisi için en az 360 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi bildirilmiş olup da ölen sigortalının hak sahiplerine SGK Yönetim Kurulunca belirlenip Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanı tarafından onaylanan tarife üzerinden cenaze ödeneği ödenir.
Gerek emzirme gerekse cenaze ödenekleri ile ilgili olarak; SGK Yönetim Kurulu tarafından alınan 25.12.2009 tarihli ve 2009/407 sayılı karar ile 2010 yılından başlamak üzere bundan böyle her yıl bir önceki yıl için Türkiye İstatistik Kurumu tarafından açıklanan TÜFE değişim oranında artırılmasına bu şekilde hesaplanarak bulunacak rakamlardaki kuruşların liraya iblağ edilmesine ve konunun Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanı onayına sunulmasına karar verilmiş ve 31.12.2009 tarihli ve 179679 sayılı Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlık Makamı Olur’u ile onanmıştır.
Sonuç
Yukarıda yapılan açıklamalar ışığında çalışma ve sosyal güvenlik mevzuatında yer alan yükümlülüklerden kesirler ve bunların tama iblağ edilip edilemeyeceği açıklanmıştır. Bu açıklamalara göre; engelli ve eski hükümlü çalıştırmada; oranın hesaplanmasında yarıma kadar kesirler dikkate alınmaz, yarım ve daha fazla olanlar tama dönüştürülür. Kısmî süreli çalışmalarda prim ödeme gün sayısının hesaplanmasında; gün kesirleri 1 gün kabul edilir. Staj yaptırılacak öğrenci tespitinde; kesirler tam sayıya tamamlanır. Peşin sermaye değerlerinin hesabında; sigortalıların veya hak sahiplerinin gelire girme veya aylık başlangıç tarihindeki yaşları esas alınacağından yaş hesabında 6 aydan küçük yıl kesirleri dikkate alınmaz. 6 ay ve daha fazla yıl kesirleri tam yıl sayılır. Emzirme ve cenaze ödeneklerinin hesaplanmasında; Türkiye İstatistik Kurumu tarafından açıklanan TÜFE değişim oranında artırılmasıyla bulunacak rakamlardaki kuruşlar liraya iblağ edilir.
[1] http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&view=bts&kategori1=veritbn&kelimesec=163348 [2] https://www.uludagsozluk.com/k/tama-ibla%C4%9F-etmek/ [3] http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&kelime=YARIM [4] http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.59a158a495e882.79939507 [5] http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&kelime=KES%C4%B0R
YASAL UYARI Bu çalışma Kamutech Yazılım A.Ş. mevzuat grubu uzmanları tarafından hazırlanmıştır. Makalenin her türlü yayın hakkı Kamutech Yazılım A.Ş.'ye aittir. Kaynak göstermek ve link vermek kaydıyla alıntı yapılabilir.
